Ile kleszczy w Polsce ma boreliozę?

• Porady
• Kleszcz

5 min czytania opublikowano 27 lipca 2021

Z roku na rok w Polsce rośnie ilość przypadków zachorowań na choroby odkleszczowe. Według ekspertów tegoroczny sezon urlopowy może przynieść wręcz rekordowe ilości zakażeń. Powodów wzrostu aktywności pajęczaków jest kilka: łagodne zimy, rozszerzenie zasięgu ekspansji kleszczy oraz pandemia. Obostrzenia pandemiczne w krajach uważanych za popularne destynacje wakacyjne sprawiły, iż Polacy chętniej niż kiedykolwiek kierują swą uwagę w stronę rodzimej bazy turystycznej. Oznacza to, że więcej osób w Polsce będzie spędzać czas w plenerze. Warto zadać sobie kilka ważnych pytań: ile kleszczy w Polsce ma boreliozę? Czy każdy kleszcz jest zarażony? W jaki sposób kleszcze atakują swoje ofiary? Czym, oprócz boreliozy można zarazić się od kleszcza? Po odpowiedzi na powyższe pytania zapraszamy do dalszej części artykułu.

Globalne ocieplenie a inwazja kleszczy

Nadmierne uwalnianie gazów cieplarnianych, spalanie paliw kopalnianych, wycinka i pożary lasów tropikalnych powodują powiększanie się dziury ozonowej. Warstwa ozonowa to naturalna tarcza, która w swej pierwotnej funkcji pochłania szkodliwe dla naszej planety promieniowanie nadfioletowe.

Naruszenie i stałe powiększanie dziury ozonowej skutkują między innymi globalnym ociepleniem klimatu na świecie.

Do negatywnych efektów globalnego ocieplenia według ekspertów należą susze prowadzące do pustynnienia, podwyższenie temperatury, topnienie lodowców, zaburzenie cyrkulacji powietrza oraz zmiana występowania zwierząt i chorób, które przenoszą.

I właśnie w tym punkcie fakt stale powiększającej się dziury ozonowej może mieć bezpośrednią relację ze zwiększoną ekspansją kleszczy w naszym kraju.

Kleszcze – groźny pasożytniczy pajęczak

Kleszcze to niewielkie pajęczaki żywiące się krwią kręgowców: ptaków i ssaków, w tym  ludzi. Obecnie rozpoznaje się 901 gatunków kleszczy. W naszym klimacie najczęściej spotykanym pajęczakiem jest kleszcz pospolity Ixodes ricinus. Należy też jednak wspomnieć, iż oprócz kleszcza pospolitego czy łąkowego Dermacentor reticulatus, istnieje więcej gatunków tych pasożytów, które różnią się między sobą preferencjami odnośnie żywicieli, kolorem, wielkością, cyklem rozwojowym. W Polsce spotkać można też kleszcze Ixodes hexagonus i Rhipicephalus sanguineus.

Cechą wspólną kleszczy, oprócz pasożytniczego trybu życia jest przenoszenie chorób. Kleszcze są wektorami (przenosicielami) wielu chorób stanowiących poważne zagrożenie dla zdrowia i życia zwierząt i ludzi.

Na Kleszczowe Zapalenie Mózgu (KZM) rocznie zapada od 5 000 do 12 000 osób w Europie (według Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób), z czego 1% przypadków kończy się śmiercią.

Kleszcz pospolity jest wektorem boreliozy – krętkowicy kleszczowej (około 85 000 przypadków w Europie), anaplazmozy granulocytarnej, babeszjozy i innych.

Kleszcz pospolity – stadia rozwojowe

Kleszcz pospolity w cyklu rozwojowym przechodzi przez kilka etapów: jajo, larwę, nimfę, aż do postaci dorosłej.

Samica składa do 5 000 jaj wielkości ziarnka maku. Samica kleszcza pospolitego przed żerowaniem osiąga rozmiar około 4 mm. Jej odwłok może się zwiększyć nawet  200 razy, gdy zacznie ona pobierać krew żywiciela.

Kleszcz z wypełnionym krwią odwłokiem ma kolor szary z czarną główką.

Samce są mniejsze od samic. Osiągają rozmiar ok. 2,4 mm Dorosły osobnik ma w kolor jasno brązowy, pomarańczowy, z ciemniejszą głową.

Pełny cykl rozwojowy kleszcza pospolitego, od jaja do postaci dorosłej trwa zwykle od dwóch do trzech lat. W skrajnych przypadkach okres ten może ulec zmianie (od 1 do 6 lat).

Z jaja kleszcz przechodzi w formę larwalną. Larwy kleszcza pospolitego żerują około trzech dni, głównie na organizmach małych gryzoni. Już na tym etapie swego życia kleszcz może zostać zainfekowany chorobotwórczymi patogenami, pobranymi wraz z krwią żywiciela.

Napełnione krwią larwy odrywają się od swego gospodarza i w ściółce leśnej dojrzewają, by w procesie linienia przejść w stadium nimfy.

Nimfa kleszcza pospolitego osiąga rozmiar 1,5 mm. Do swojego rozwoju potrzebuje krwi większych ssaków (np. jeleniowatych), choć można też nimfę spotkać na ciele małych gryzoni, ptaków, które poszukują jedzenia w ściółce leśnej.

Po wysyceniu się krwią żywiciela, nimfa ponownie przechodzi stadium linienia, by osiągnąć postać dorosłą.

Dorosłe osobniki żerują na swych żywicielach nawet do 14 dni. Samice w tym czasie wysyłają feromony skupiskowe do innych samic z informacją o dogodnym źródle pożywienia, a do samców – zaproszenie do prokreacji.

Kleszcz pospolity – dogodne warunki do rozwoju

Najlepsze dla rozwoju kleszczy warunki zewnętrzne to temperatura powyżej zera stopni, brak śniegu, duża wilgotność i dostęp do żywicieli.

Temperatura zewnętrzna:

Ocieplenie klimatyczne w Polsce w okresie od 2006 roku do 2016 roku wyniosło w stosunku do czasów przedindustrialnych 2 stopnie, z czego w miastach różnica ta jest jeszcze wyższa. W tym samym czasie wzrost zachorowań na choroby odkleszczowe w naszym kraju osiągnął poziom trzykrotnie wyższy niż w latach ubiegłych.

Wilgotność:

Jajo kleszcza jest najdelikatniejszym stadium pajęczaka. Samice starają się, by na tym etapie rozwojowym zapewnić jajom możliwie najwilgotniejsze otoczenie zewnętrzne. Słońce i gwałtowne zmiany temperatury grożą świeżo wyklutym larwom śmiercią przez wysuszenie.

Larwy poszukują swych żywicieli tuż przy gruncie. Często ich ofiarami padają jeże, małe gryzonie szukające pożywienia w mokrej ściółce oraz ptaki.

Nimfy i dorosłe osobniki kleszczy są bardziej odporne na wysychanie, lecz mimo to, unikają miejsc mocno nasłonecznionych.

Choroby przenoszone przez kleszcze

Kleszcze zarażają swoich żywicieli na skutek regurgitacji treści żołądkowej do krwioobiegu gospodarza.

Kleszcz pospolity może zainfekować swego gospodarza patogenami boreliozy, babeszjozy, anaplazmozy, gorączki Q czy riketsjozy.

Ile kleszczy ma boreliozę?

Przyjmuje się, że w zależności od regionu Polski, bakteriami Borrelia może być zarażonych nawet 50% kleszczy! Do terenów szczególnie narażonych na występowanie zainfekowanych kleszczy należą województwa podlaskie i mazursko-warmińskie. Należy jednak pamiętać, że ukąszenie zarażonego kleszcza może się zdarzyć w każdym rejonie Polski.