Grzybice skóry u kotów, problem ciągle aktualny

• Zdaniem lekarza

10 min czytania opublikowano 26 listopada 2021

Grzybice skóry wywołane są przez mikroorganizmy należące do różnych grup. Możemy wyróżnić grzybice wywołane przez grzyby dimorficzne ja histoplazmoza czy sporotrichoza i drożdżaki jak malassezioza oraz grzybice powierzchowne wywołane przez dermatofity. Grzybice wywołane przez grzyby dimorficzne w naszym klimacie zdarzają się bardzo sporadycznie i nie stanowią istotnego problemu, z kolei malssezioza jest dermatozą wtórną wikłającą inne choroby jak przykładowo alergie. Tematem niniejszego artykułu są grzybice powierzchowne określane jako dermatofitozy, które stanowią istotny problem u kotów a dodatkowo jako zoonozy mogą zarażać właścicieli. Choroba nie jest aż tak powszechna jak się powszechnie uważa (wśród dermatologów istnieje nawet takie powiedzenie „jeśli coś wygląda jak grzybica zapewne nią nie jest”), ale w przypadku jej wystąpienia wiąże się zwykle z długotrwałym i kłopotliwym leczeniem. Ostatnie dostępne badania epidemiologiczne wykonane w naszym kraju określiły, że grzybice skóry stanowią niecałe 12% wszystkich problemów dermatologicznych u tego gatunku. Bardzo ważnym aspektem dotyczącym grzybicy jest jej zakaźność dla człowieka. W badaniach stwierdzono, że od ponad 50% kotów pochodzących od właścicieli którzy chorowali na grzybice wyizolowano dermatofity M. canis – dermatofita najczęściej wywołującego tą chorobę u kotów. Co ważne duży odsetek kotów około 15% nie wykazywał jakichkolwiek objawów chorobowych. Koty można więc uznać za jedno z istotniejszych źródeł zakażenia tą chorobą dla człowieka.

Cechy szczególne  dermatofitów

Cechą szczególną grzybów należących do dermatofitów jest predylekcja do skeratynizowanych tkanek - czyli takich, które zawierają w sobie białko keratynę, a więc naskórka, pazurów i włosów. Trzy główne rodzaje dermatofitów odpowiedzialne są za chorobę: Microsporum, Trichophyton i Epidrmophyton. Cechą wspólną dla tych mikroorganizmów jest zdolność do rozkładania białka keratyny dzięki umiejętności do wytwarzania specyficznego, trawiącego ją enzymu. Dermatofity można podzielić są na zoofilne, powodujące grzybice zarówno u ludzi jak i zwierząt ( np. M. canis, T. verrucosum), antropofilne ( T. rubrum, E. floccosum) oraz geofilne (M. gypseum) bytujące w glebie. Dla grzybów zoofilnych głównym gospodarzem są zwierzęta, ale mogą one zakażać również człowieka, dla grzybów antropofilnych głównym gospodarzem jest człowiek ale bywają przypadki zakażenia zwierząt, grzyby geofilne zakażają i ludzi i zwierzęta. Zakażenie niektórymi dermatofitami następuje od typowych gospodarzy. Zakażenia T. mentagrophytes związane są głównie po kontakcie z zakażonymi gryzoniami, tak więc najpowszechniej będzie występować u kotów polujących.

Dla kotów najważniejszym i najczęściej izolowanym dermatofitem jest M. canis, dużo rzadziej spotyka się grzybice wywołane przez M. gypseum T. mentagrophytes. Pozostałe gatunki takie jak Epidermophyton floccosum, M audouinii, M. cookei, M. nanum, M. persicolor., T. rubrum., T. schoenleinii jak również inne są przyczyną sporadycznych zakażeń. U części kotów możliwe są zakażenia bezobjawowe, ale występowanie tego typu zakażeń jest obecnie kwestionowane. Izolowany z sierści materiał genetyczny dermatofitów często jest jedynie zanieczyszczeniem, a nie dochodzi u takich zwierząt do rozwoju choroby. Uważa się, że główne patogeny dające bezobjawowe zakażenia to M. canis rzadziej M. gypseum, T. terrestre i T. ajelloi a wyjątkowo również T. mentagrophytes.

Do zarażenia się dermatofitami dochodzi za pośrednictwem artrospor znajdujących się na włosach zwierząt, jak również w środowisku gdzie przebywają chore koty. Oznacza to, że można się zarazić przebywając w miejscu gdzie bytował zakażony kot, nawet długo po tym jak kot opuścił dane miejsce (artrospory zachowują zakaźność przez wile miesięcy).

Występuje predylekcja rasowa do rozwoju choroby - częściej stwierdzana jest u - kotów perskich i himalajskich. W przypadku kotów perskich spotykane są trudne do leczenia postacie przewlekłe choroby. Dermatofitozy rozwijają się zwykle u kotów z osłabionym układem immunologicznym. Bardziej podatne są koty młode oraz stare, jak również te, u których występują zakażenia innymi chorobami zakaźnymi jak wirusem niedoboru immunologicznego, wirusem zakaźnego zapalenia otrzewnej, białaczki lub też u zwierząt z nowotworami. Ponadto ciąża i laktacja są czynnikami zwiększającymi podatność na chorobę. Infekcja grzybicza może również prowadzić do zaburzeń w układzie immunologicznym, co jest przyczyną trudności w jej leczeniu.

Objawy kliniczne grzybicy u kotów

Grzybica należy do chorób o dosyć zróżnicowanych objawach klinicznych, a zjawisko to określa się w dermatologii mianem mimikry czyli wzajemnego upodabnianie się klinicznie różnych etiologicznie jednostek chorobowych. Najpowszechniej występującymi objawami są wyłysienia, rumień oraz łuski i strupy. Włosy w miejscach występowania zmian zwykle są połamane. Z powodu nadmiernego rogowacenia naskórka w mieszkach włosowych dochodzi do ich zaczopowania co prowadzi do powstania zaskórników. Niekiedy obecne jest zapalenie mieszków włosowych, co prowadzi do powstania grudek i strupów. Innym możliwym objawem jest typowy dla kotów syndrom - prosówkowe zapalenia skóry. Choroba ta polega na powstawaniu na powierzchni skóry licznych grudek wielkości prosa.

Wyjątkowo spotykana jest postać kerion i pseudomycetoma (głęboka guzowata). W przypadku tych postaci choroby powstają guzki i guzy. Wyjątkowo dermatofity odpowiadają za zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego. Wyjątkowa postacią dermatofitozy jest pokrzywka barwnikowa występująca u kotów rasy sfinx i dewon rex w postaci licznych grudek i plamek rozsianych po całej powierzchni zwierzęcia.

Jeśli chodzi o lokalizacje to najpowszechniej dotyczą one głowy zwierzęcia, jego małżowin usznych i kończyn, chociaż zdarzają się postacie uogólnione. Świąd występujący w przebiegu choroby jest zmienny, bywa że prawie nie występuje, u niektórych kotów jest natomiast silny.

Rozpoznanie grzybicy u kotów

Rozpoznanie grzybicy, poza objawami klinicznymi u kota opiera się na badaniach dodatkowych. Pomocne jest badanie w świetle lampy Wooda. Lampa ta emituje promieniowanie ultrafioletowe i powoduje fluorescencje matabolitów wytwarzanych przez niektóre gatunki dermatofitów głównie z rodzaju Microsporum. Ostatnio do rozpoznawania grzybic stosowana jest dermoskopia czyli mikroskopia przyżyciowa, polegająca na oglądaniu pod dużym powiększeniem, od kilkudziesięciu do dwustu razy, powierzchni skóry. W przypadku włosów zakażonych dermatofitami mają one charakterystyczne kształt możliwy do zaobserwowania w tym badaniu. Kolejnym badaniem umożliwiającym rozpoznanie jest badanie włosa lub zeskrobiny pod mikroskopem, co uwidacznia typowe struktury dermatofitów jak zarodniki. W przypadku gdy badania nie są rozstrzygające można wykonać badania badanie hodowlane i histopatologiczne lub badanie PCR. Wadą badania hodowlanego jest długi czas oczekiwania na wyniki ponieważ dermatofity rosną stosunkowo wolno na wynik badania hodowlanego czeka się przynajmniej kilka dni a czasem nawet do 2 tygodni. Badanie histopatologiczne, jest badaniem inwazyjnym wykonywane jest niezbyt powszechnie. Wymaga ono pobrania wycinka skóry (w znieczuleniu) i następnie jego odpowiednim zabarwieniu. Również w tym przypadku okres oczekiwania na wynik może wynosić do dwóch tygodni. Metoda ta jest zarezerwowana do diagnostyki guzowatych form grzybic. Oznaczenie materiału genetycznego dermatofitów metoda PCR jest szybsze i podobnie jak badanie hodowlane pozwala na identyfikację gatunku. Wadą metody jest jej bardzo duża czułość powodująca, że wykryty zostanie również materiał genetyczny w przypadku gdy jest on jedynie zanieczyszczeniem ze środowiska, a do rzeczywistego zakażenia nie doszło. Metoda ta da więc wynik dodatni u kota już wyleczone na powierzchni skóry którego jest materiał genetyczny pochodzący od martwych dermatofitów. Wynik dodatni testu PCR więc nie zawsze należy wiązać z rzeczywistym zakażeniem.

Leczenie grzybicy u kotów

W przypadku gdy dermatofitoza zostanie potwierdzona jedną z podanych powyżej metod, leczenie jest zwykle długotrwałe. Generalnie opiera się ono na stosowaniu leków miejscowych i ogólnoustrojowych. Zaleca się by skrócić włos co ułatwia penetrację leków i zmniejsza zanieczyszczenie środowiska zarodnikami. Poza bardzo ograniczonymi miejscowymi zmianami stosowane jest jednoczesne leczenie miejscowe i ogólnoustrojowe. Samo leczenie miejscowe z zastosowaniem maści czy płynów zawierających w swoim składzie leki przeciwgrzybicze nie zawsze jest skuteczne w związku ze specyficznym behawiorem kota (po prostu leki są szybko zlizywanie i zbyt krótko znajdują się na powierzchni skóry kota). Alternatywa jest kąpiel całego zwierzęcia w szamponach zawierających w swoim składzie substancje przeciwgrzybicze których kilka jest dostępnych w Polsce. Leczenie ogólnoustrojowe opiera się natomiast na podawaniu leków przeciwgrzybiczych zwykle doustnie w tabletkach przez okres czasem nawet kilku tygodni. Metoda jest uciążliwa zarówno dla kota jak i właściciela. Inną metodą leczenia jest stosowanie szczepionek przeciwgrzybiczych chociaż w tym przypadku ostatnio poddawana jest w wątpliwość możliwość wyleczenia kota wyłącznie za pomocą szczepień metafilaktycznych czyli w trakcie trwania choroby. Szczepienie kotów jest ponadto skuteczną metodą by zapobiegać ponownemu wystąpieniu choroby. Dlatego, nawet jeśli leczenie nie polegało na stosowaniu szczepionek warto jest by kot został zaszczepiony po przebyciu choroby i następnie regularnie doszczepiany. Szczególnie na szczepienie przeciwko grzybicy powinni zwrócić uwagą właściciele kotów wychodzących. Koty takie podczas spacerów spotykają się z innymi dzikimi zwierzętami oraz innymi kotami, od których łatwo mogą się zarazić dermatofitozą. Drugą grupą kotów szczególnie narażonych na wystąpienie grzybicy są koty wystawowe, które często podróżują i kontaktują się z innymi osobnikami swojego gatunku. Nadmienić warto również, że ponieważ do grzybicy a zwłaszcza do bezobjawowego nosicielstwa predysponowane są koty długowłose, one również powinny być szczepione przeciwko dermatofitozie. Stosowanie regularnych szczepień ustrzeże nas przed koniecznością często trwającego kilka tygodni leczenia oraz ochroni nas przed zarażeniem się od kota grzybicą

Ryc.1 Objawy dermatofitozy u kota w postaci wyłysień i stropów na głowie i małżowinach usznych

Ryc.2 Zakażenie dermatofitami pazurów widoczna ich deformacja

Ryc. 3 Dermatofitoza u młodego kota, na kończynie miednicznej widoczne wyłysienie i znacznych rozmiarów łuskostrup

Ryc.4 Fluorescencja w światle lamy Wooda włosów zakażonych dermatofitem M. canis

Ryc. 5 Zarodniki dermatofitów widoczne w badaniu mikroskopowym włosa.

Literatura:

1. Angarano D., Scott D.: Use of ketoconazole in treatment of dermatophytosis in   a dog. J. of the AVMA 190, 1433–1434,1987.
   
2. Carlotti D.N., Bensignor E.: Dermatophytosis due to Microsporum persicolor (13 cases) or Microsporum gypseum (20 cases) in dogs. Vet. Dermatol. 10, 1-79, 1999
   
3. Cornelissen F., Vanden Bossche H.: Synergism of the antimicrobial agents miconazole, bacitracin and polymyxin. B. Chemotherapy 29, 419–427, 1983.
   
4. Hill P., Moriello K., Shaw S.: A review of systemic antifungal agents. Vet. Dermatol. 6, 59–66, 1995.
   
5. Hnilica K., Medleau L., Cornelius L.: Evaluation of the toxicity of topical enilconazole in cats. 4th World Congress of Veterinary Dermatology 2000.
   
6. Legendre A., Rohrbach B., Toal R., Rinaldi M., Grace L., Jones J.: Treatment of blastomycosis with itraconazole in 112 dogs. J. of Vet. Int. Med. 10, 365–371, 1995.
   
7. McCurdy H., Hepler D., Larson K.: Effectiveness of a topical antifungal agent (clotrimazole) in dogs. J. of the AVMA 179, 163–165, 1981.
   
8. Moriello K., Coyner K., Trimmer A. i wsp.: Treatment of shelter cats with terbinafine and concurrent lime sulfur rinses. Vet. Dermatol., 2013, 24, 618-620.
   
9. Meason-Smith C., Diesel A., Patterson A.P. i wsp.: Charakterization of the cutaneus mycobiota in healthy and allergic cats using next generation sequencing. Vet. Dermatol., 2017, 28, 71-e17.
   
10. Moriello K.A.: Treatment of dermatophytosis in dogs and cats: review of published studies. Vet. Dermatol. 15, 99–107, 2004.
    
11. Moriello K.A., Coyner K., Paterson S., Mignon B.: Diagnosis and treatment of     dermatophytosis in dogs and cats. Vet. Dermatol., 2017, 28, 266-303.
    
12. Scott   D., Miller W., Griffin C.: Muller & Kirk’s Small Animal Dermatology, 6th Edition, W.B. Saunders, Philadelphia, USA, 2001.
    
13. Marcin Szczepanik, Piotr Wilkołek, Grzegorz Kalisz, Anna Śmiech Urticaria pigmentosa due to Microsporum canis Infection in a Sphynx Cat - Case report. Acta Vet. (Beogr. 2020, 70, 511-517
    

Autor: dr hab. Marcin Szczepanik