Dlaczego mój pies się drapie?
czytania opublikowano
Świąd jest niezwykle powszechnie występującym oraz bardzo dokuczliwym objawem towarzyszącym licznym chorobom skóry. Jest to objaw nieprzyjemny zarówno dla zwierzęcia, jak i jego właściciela.
U psa, u którego występuje świąd, w krótkim czasie (czasem wręcz w ciągu kilku godzin), może dojść do powstania licznych przerzedzeń włosa i wyłysień, a na skórze dodatkowo pojawiają się wykwity (np. strupy). Intensywne drapanie lub też wylizywanie się prowadzi u zwierzęcia nie tylko do pogorszenia jakości włosa, ale może być powodem wtórnych powikłań do których należy przykładowo ropne zapalenie skóry lub zakażenia drożdżakowe. Z kolei długotrwale utrzymujący się stan zapalny jest przyczyną rozwoju stanu nabytego skóry w postaci jej zliszajowacenia (skóra trwale staje się gruba, ciemna, pozbawiona włosa). Ponadto świąd często związany jest z poważnymi chorobami, w tym również z zoonozami. Za niepokojącą należy uznać sytuacje, gdy na skutek świądu dochodzi do pojawiania się u zwierzęcia miejsc z przerzedzonym włosem, jego barwa ulega zmianie na kolor brązowy (na skutek wylizywania), a skóra w tych okolicach staje się czerwona. Tego typu objawy powinny być powodem do natychmiastowego odwiedzenia lekarza weterynarii, najlepiej specjalizującego się w chorobach skóry.
Najważniejszymi problemami, w przebiegu których u psa pojawia się świąd są choroby alergiczne oraz większość inwazji pasożytniczych.
Szczególnie intensywny świąd obecny jest w przebiegu takich chorób alergicznych jak atopowe zapalenie skóry, alergia pokarmowa czy alergiczne pchle zapalenie skóry.
Spośród wymienionych powyżej, u psów, najczęściej występuje atopowe zapalenie skóry (AZS). Choroba ta uwarunkowana jest genetycznie, stąd pierwsze objaw zaczynają pojawiać się już u młodych zwierząt i w większości przypadków do jej rozwoju dochodzi u psów przed ukończeniem trzeciego roku życia. Typowymi lokalizacjami w których pojawia się świąd są dalsze odcinki kończyn (łapy), które pies intensywnie wylizuje, głowa a szczególnie okolice warg i oczu, małżowiny uszne oraz pachy, brzuch i pachwiny zwierzęcia. We wszystkich tych lokalizacjach dochodzi do powstawania zmian poświądowych jak przerzedzenia włosa wyłysienia, strupy, przeczosy, otarcia, łuski, a w niektórych sytuacjach nawet owrzodzenia. Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry nie jest procesem szybkim i łatwym. Szczególną rolę w diagnostyce choroby odgrywają kliniczne kryteria diagnostyczne (np. wg Favrot) pozwalające na rozpoznanie jej z dużą pewnością.
Chorobą, która jest bardzo podobna w przebiegu do atopowego zapalenia skóry jest alergia pokarmowa (AP), którą należy wykluczyć podczas rozpoznawania AZS za pomocą diety eliminacyjnej. W przypadku AP objawy kliniczne są bardzo, wręcz łudząco podobne to AZS stąd często mówi się o atopowym zapaleniu skóry wywołanym przez alergeny pokarmowe czyli o atopii sensu largo w odróżnieniu od typowej uwarunkowanej genetycznie atopii sensu stricto. Jedynym pewnym sposobem odróżnienia tych chorób jest dieta eliminacyjna, która powinna być prowadzona przez nie mniej niż 6 a często nawet 8-10 tygodni. Ustąpienie objawów podczas stosowania diety potwierdza nam rozpoznanie AP, utrzymywanie się objawów wskazuje na AZS. Ponieważ AZS jest chorobą o charakterze dożywotnim, pacjenci tacy wymagają odpowiedniego postępowania przeciwświądowego przez całe życie mającego na celu poprawę komfortu chorowania zwierzęcia.
Należy zdawać sobie oczywiście sprawę, że leczenie świądu jest wyłącznie postępowaniem objawowym i nie powinno w każdym przypadku zastępować leczenia przyczynowego (jak immunoterapia swoista), ale w związku ze znaczną dolegliwością świądu, musi ono być prowadzone w przebiegu tej choroby.
Leczenie świądu może być prowadzone z zastosowaniem licznych leków podawanych zarówno miejscowo jaki i ogólnoustrojowo. Najpowszechniej znanymi i często używanymi są leki należące do grupy glikokortykosteroidów oraz inhibitory kalcyneuryny. Mniejszą skuteczność wykazują wielonienasycone kwasy tłuszczowe i leki przeciwhistaminowe. Od paru lat dostępne są nowocześniejsze leki o mniejszych skutkach ubocznych jak inhibitor kinazy Janusa (inhibitory JAK) czy przeciwciała monoklonalne neutralizujące mediatory proświądowe. Szczególnie ostatnie dwa leki, które dostępne są od pewnego czasu również w Polsce, zasługują na uwagę w leczeniu przeciwświądowym. Zarówno inhibitor kinaz janusowych jak i przeciwciała monoklonalne charakteryzują się wysoką skutecznością przeciwświądową (w przypadku przeciwciał musi być postawione pewne rozpoznanie AZS) i bezpieczeństwem stosowania. Przede wszystkim dzięki nowym grupom leków unika się następstw przewlekłego stosowania glikokortykosteroidów jak otyłość, nadmierne pragnienie i wielomocz czy ścieńczenie skóry przy użyciu miejscowym.
W przypadku AP podstawowym sposobem leczenia pozostaje utrzymanie diety hipoalergicznej, ponieważ leczenie farmakologiczne jest mało skuteczne, ale i w tej chorobie inhibitory kinazy janusowej i inhibitory kalcyneuryny mogą okazać się przydatne.
Kolejną ważną przyczyną świądu u psów jest alergiczne pchle zapalenie skóry ( w skrócie APZS). Jest ono nadmierną reakcją organizmu na alergeny zawarte w ślinie pcheł. Do rozwoju choroby predysponowane są liczne rasy psów, ale bardzo powszechnie choroba występuje u owczarków niemieckich. W odróżnieniu od AZS czy AP świąd lokalizuje się w tym przypadku w okolicy lędźwiowo krzyżowej. U zwierzęcia uczulonego najczęściej nie zobaczymy na sierści samych pcheł, ale o tym, że tego typu kontakt mógł mieć miejsce (np. podczas spaceru) świadczy obecność kału pasożytów na zwierzęciu. Do wykrywania kału służy bardzo prosty do wykonania test bibułowy, polegający na wyczesaniu zwierzęcia i umieszczeniu tak uzyskanego materiału na wilgotnej bibule. Kał pcheł zawiera dużo hemoglobiny, która rozpuszcza się w wodzie i prowadzi do powstania na bibule czerwonych plamek. Często używam tej metody w swojej praktyce, aby przekonać właściciela, że zwierzę miało kontakt z pchłami, mimo że teraz na zwierzęciu nie ma już pasożytów (wielu opiekunów nie wierzy, że ich pupil mógł się z nimi zetknąć). By ograniczyć prawdopodobieństwo rozwoju choroby powinniśmy pamiętać o regularnym zabezpieczeniu naszego psa przed pchłami. Dodatkowo większość preparatów zabezpieczających przed pchłami jest skuteczna również przeciwko inwazjom kleszczy, co jest niezwykle istotne w związku z przenoszonymi przez te pasożyty chorobami (jak babeszjoza czy borelioza). Odpowiednio stosowano profilaktyka polegająca na zwalczaniu pcheł na zwierzęciu i w jego środowisku jest również podstawą leczenia APZS. W początkowym okresie choroby świąd można zwalczać stosując glikokortykosteroidy, inhibitory kalcyneuryny czy inhibitor kinazy janusowej.
Druga grupą chorób w przebiegu których świąd jest istotnym objawem są inwazje pasożytnicze jak inwazje świerzbowców (otodektoza, sarkoptoza, notoedroza), inwazje wszołów i wszy oraz pcheł, cheyletieloza, trombiculoza.
W przypadku niektórych z wymienionych chorób należy pamiętać, że powodują one zagrożenia dla ludzi (są zoonozami) i dla innych zwierząt. Do takich problemów należą inwazje świerzbowców i cheyletieloza.
Rozpoznanie wymienionych chorób opiera się na wykazaniu obecności pasożytów poprzez badania woszczyny usznej (otodectoza), zeskrobiny (pozostałe świerzbowce) testu z taśmą samoprzylepną (cheyletieloza), badaniem mikroskopowym włosa (inwazje wszy i wszołów). Podstawą postępowania jest leczenie przyczynowe czyli podanie leków o właściwościach przeciwpasożytniczych. Leki te mogą być podane zarówno ogólnoustrojowo (iniekcyjnie lub doustnie) jak i miejscowo w postaci oprysków czy kąpieli. Świąd występujący w przebiegu tych inwazji w początkowym okresie leczenia zwalczany jest z zastosowaniem leków z grupy glikokortykosteroidów oraz inhibitorem kinaz janusowych.
Świąd, choć z reguły o mniejszym nasileniu, obserwowany jest też w przypadkach dermatofitoz, czyli infekcji włosa i skóry wywołanych przez grzyby należące do dermatofitów takich jak Microsporum sp. czy Trichophyton sp. Leczenie opiera się tu na miejscowym (przy zmianach ogniskowych) lub ogólnoustrojowym (postacie uogólnione lub guzowate) podawaniu leków przeciwgrzybiczych, skuteczne są też szczepienia metafilaktyczne. Nie można w przypadku grzybic stosować wymienionych leków przeciwświądowych jak glikokortykosteroidy czy inhibitory kalcyneuryny ponieważ wykazują one właściwości immunosupresyjne (obniżające odporność organizmu) co powoduje zmniejszenie skuteczności leczenia..
Świąd może występować też w wielu innych chorobach, choć nie jest on już objawem tak charakterystycznym. Do takich schorzeń należą między innymi skórne reakcje polekowe, choroby autoimmunologiczne oraz nowotwory.
Mam nadzieję, że przybliżyłem Czytelnikom najczęstsze przyczyny świądu u psów. Niektóre z nich to bardzo groźne choroby; jeżeli więc zaobserwujemy, że nasz pupil intensywnie się drapie i wylizuje nie zwlekajmy z wizytą u lekarza. Jeśli leczenie zostanie podjęte szybko, jest łatwiejsze i trwa znacznie krócej.
Ryc.1 AZS u psa, widoczne rozległe po świądowe wyłysienia na głowie zwierzęca
Ryc.2 i 3 APZS u owczarków niemieckich. Widoczne zmiany hot-spot jako następstwo wygryzania się w okolic lędźwiowej i bocznych uda
Ryc.2 i 3 APZS u owczarków niemieckich. Widoczne zmiany hot-spot jako następstwo wygryzania się w okolic lędźwiowej i bocznych uda
Ryc.4 Zliszajowanie na dalszej części kończyny piersiowej u psa razy WHWT, jako następstwo przewlekłego AZS
Ryc.5 Inwazja Sarcoptes scabiei. Widoczne rozległe zmiany poświądowe w postaci wyłysień, strupów nadżerek
Ryc.6. Obraz mikroskopowy materiału pobranego przez zeskrobinę głęboka. Widoczne liczne postacie S. scabiei
Ryc. Inwazja Otodectes cytnotis u psa, w zewnętrznym przewodzie słuchowym obecna duża ilość ciemnobrunatnej wydzieliny.
Burton G, Burrows A, Walker R, Robson D, Bassett R, Bryden S Hill A Efficacy of cyclosporin in the treatment of atopic dermatitis in dogs – combined results from twoveterinary dermatology referral centres. Aus. Vet. J. 2004, 82, 681-685
Bussmann, C., Bieber, T. & Novak, N. Systemic therapeutic options for severe atopic dermatitis. J. German. Soc. Dermatol. 2009, 7, 205-219
Collard w. T., Hummel b. D., Fielder a. F., King v. L., Boucher j. F., Mullins m. A., Malpas p. B., Stegemann m. R.. The pharmacokinetics of oclacitinib maleate, a Janus kinase inhibitor, in the dog J. vet. Pharmacol. Therap. 37, 279--285.
Cosgrove, S.B., Wren, J.A., Cleaver, D.M., Martin, D.D., Walsh, K.F., Harfst, J.A., Follis, S.L., King, V.L., Boucher, J.F., Stegemann, M.R., 2013a. Efficacy and safety of oclacitinib for the control of pruritus and associated skin lesions in dogs with canine allergic dermatitis. Veterinary Dermatology 24, 479–e114.
Cosgrove, S.B., Wren, J.A., Cleaver, D.M., Walsh, K.F., Follis, S.L., King, V.L., Tena, J.S., Stegemann, M.R., 2013b. A blinded, randomized, placebo-controlled trial of the efficacy and safety of the Janus kinase inhibitor oclacitinib (ApoquelR) in client-owned dogs with atopic dermatitis. Veterinary Dermatology 24, 587–597, e141–2.
Dip, R., Carmichael, J., Letellier, I., Strehlau, G., Ro Berts, E., Bensignor, E. Ros E., W. Concurrent short-term use of prednisolone with cyclosporine A accelerates pruritus reduction and improvement in clinical scoring in dogs with atopic dermatitis. BMC Vet. Res. 2013 9: 173.
Forsythe P., Paterson S. Ciclosporrin 10 years on: indications and efficacy. Vet Dermatol. 2014, 174 (S2) 13-21
Kovalik, M., Taszkun, I., Pomorski, Z., Kozak, M., Pomorska, D., Szczepanik, M. Evaluation of a human generic formulation of ciclosporin in the treatment of canine atopic dermatitis with in vitro assessment of the functional capacity of phagocytic cells. Vet. Rec. 2011, 168, 537
Szczepanik M., Popiel J., Cekiera A., Pomorska-Handwerker D., Karaś-Tęcza J., Ściskalska Oczkowska M., K., Taube M., Olender W., Parys P. Evaluation of the clinical efficiency of lokivetmab in client privately owned atopic dogs – multicenter study. Pol. J. Vet. Sci. 2020 23 191-195
Szczepanik M, Wilkołek P, Gołyński M, Sitkowski W: The influence of treatment with lokivetmab on transepidermal water loss (TEWL) in dogs with spontaneously occurring atopic dermatitis. Vet. Dermatol. 2019. 30, 330-e93
Autor: dr hab. Marcin Szczepanik