Dermatozy o podłożu psychicznym u kotów

czytania opublikowano

Dermatozy behawioralne

Dermatozy behawioralne (czyli mające uwarunkowania psychiczne) należą do problemów spotykanych w dermatologii małych zwierząt. Problemy tego typu zdarzają się zarówno u psów jak i kotów, ale to kot jest gatunkiem, u którego różnego typu zaburzenia behawioralne występują częściej. Te z nich, które dają objawy dotyczące skóry, prowadząc do powstania chorób, określane są właśnie jako dermatozy psychogenne. Ilość rozpoznawanych dermatoz psychogennych wydaje się wzrastać, być może jest to następstwem większej popularności kota jako zwierzęcia domowego. Problemy tej grupy są zawsze trudne do rozpoznania i leczenia

Przyczyny rozwoju tego typu nieprawidłowości próbuje się wyjaśnić za pomocą kilku teorii Pierwsza z nich opiera się na założeniu, że u kotów z zaburzeniami psychogennymi występuje wadliwy metabolizm endorfin (są to wytwarzane w mózgu substancje powodujące zmniejszenie odczuwania bólu), związany z nadmierną ilością lub aktywnością endogennych receptorów opioidowych ( to z nimi łączą się endorfiny).

Druga z teorii wyjaśnia zachowania stereotypowe zakładając, że powodują one pobudzenie czynności receptorów opioidowych, co następnie prowadzi do pobudzenia ośrodka przyjemności w mózgu. Pobudzanie tego ośrodka skłania zwierzę do kontynuowania tych rytuałów i ich ciągłego powtarzania, co zwierzę odbiera jako odczucie przyjemności jako nagrodę za określone zachowania.

Trzecia z teorii zakłada, że endorfiny będąc czynnikiem uśmierzającym ból, uniemożliwiają zwierzęciu samokontrolę nad nasileniem urazów mechanicznych własnego ciała. Przy tych urazach dochodzi do podobnego odczuwania przez zwierzę, jak podczas podawania leków narkotycznych.

Dermatozy psychogenne mogą występować u wszystkich ras kotów, ale uważa się, że częściej występują one u kotów abisyńskich, syjamskich, burmańskich oraz orientalnych, autor obserwował je wielokrotnie u najpowszechniejszej rasy czyli europejskiego krótkowłosego.

Można wyróżnić kilka typów zaburzeń behawioralnych: rytuały, aktywności zastępcze i stereotypie.

Rytuał jest to sekwencja zachowań zorganizowanych wokół aktu początkowego.

Aktywności zastępcze są to czynności bez kontekstowego powiązania, wykonywane przez zwierzę w sytuacjach konfliktowych. Tego typu czynności przynoszą zwierzęciu ulgę.

Stereotypia definiowana jest jako powtarzająca się pojedyncza czynność lub zespół czynności, w której nie można dopatrzyć się celowości zachowań, w związku z zaistniałą aktualnie sytuacją, a czynność ta wydaje się być nadmiernie wyrażona.

Dermatozy behawioralne są zawsze poważnym problemem diagnostycznym, ponieważ upodabniają się one do licznych dermatoz o charakterze zapalno świądowym. Najczęściej na konsultacje trafiają pacjenci z przewlekłymi postaciami choroby. Wprawdzie zachowania te mogą pojawić się wcześniej, ale do czasu aż nie rozwiną się poważne objawy dotyczące skóry, zachowania kota są tolerowane przez właścicieli lub uważane za właściwe dla tego gatunku. Zmiany dotyczące skóry w przebiegu dermatoz behawioralnych powstają na wskutek samouszkodzeń. Sugeruje to występowanie u kota świądu jako przyczyny pierwotnej zmian skórnych. Podczas diagnostyki różnicowej kluczowe jest by rozstrzygnąć czy u zwierzęcia występuje świąd i to on prowadzi do samouszkodzeń czy też problemem jest zaburzenie tła psychicznego. Liczne przypadki psychodermatoz charakteryzują się samouszkodzeniami w okolicy szyi i twarzy co daje objawy kliniczne takie same jak w przypadku typowych chorób skóry jak atopia i alergia pokarmowa. Choroby te wymagają długiego procesu diagnostycznego, a muszą być wykluczone przed rozpoznaniem problemów behawioralnych. Powoduje to, że ustalenie rzeczywistej przyczyny choroby może potrwać nawet kilka miesięcy. W pierwszej kolejności należy wykluczyć inwazję pcheł. Następnie ustala się czy u zwierzęcia występuje utrata włosa związana z uszkodzeniami czy powodowana jest ona np. przez choroby o podłożu hormonalnym lub metabolicznym. Po ustaleniu występowania objawów świądu należy również wykluczyć inne choroby pasożytnicze, bakteryjne czy grzybice. Ustalenie czy samouszkodzenia są powodowane odczuwaniem świądu i mają przyczynę alergiczną jest już znacznie trudniejsze i wymaga wykonania szczegółowych badań (testów śródskórnych, oznaczania swoistych przeciwciał) oraz długotrwałej diety eliminacyjnej (8 do 12 tygodni).

Po wykluczeniu chorób zapalano świądowych przechodzi się do szczegółowej oceny zachowania zwierzęcia. Ważne jest jak najdokładniejsze poznanie warunków życia zwierzęcia, a głównie zmian w miejscu, gdzie przebywa. Trzeba zidentyfikować przyczynę stresu. Należy ustalić czy kot przebywa wraz z innymi zwierzętami, jaka jest ich hierarchia w grupie, a także relacje z domownikami. Szczególnie ważne są zmiany w miejscu przebywania kota przykładowo czy zwierzę zostaje samo w pomieszczeniu zamkniętym, a dotychczas miało możliwość przebywania na większym terenie. Ograniczenie terenu bardzo silnie wpływa na nasilenie emocji u kota i prowadzi do zachowań lękowych. Dane na temat zachowania się zwierzęcia w miejscu przebywania czy w innym zupełnie nowym pomieszczeniu oraz jego zdolności adaptacyjne dają wstępną odpowiedź czy u zwierzęcia możemy mieć do czynienia z lękiem terytorialnym.

W przypadku wystąpienia u kota zaburzeń behawioralnych u zwierzęcia obecne są natrętne, przymusowe czynności, które zwierzę ciągle powtarza. Czynności te mają charakter ciągły lub nawrotowy, stereotypowy, rytualny. Wiele z nich można było zaobserwować u kota już wcześniej, przykładowo kot zwyczajowo „mył się”, wylizując okrywę włosową, to obecnie robi to częściej i zajmuje mu to więcej czasu, a podczas mycia przestaje zwracać uwagę na inne bodźce, które dotychczas przyciągały jego uwagę. Czynności tych nie można przerwać, jeśli próbuje się to zrobić kot chowa się i w ukryciu je kontynuuje. Przyczyną takich zachowań są zwykle przewlekłe stany lękowe, powodowane ciągłym lub narastającym stresem. Pamiętajmy, że także nuda to dla kota sytuacja stresowa. Kiedy nie urozmaicamy środowiska życia kota, nie dostarczamy mu bodźców i możliwości realizacji potrzeb i instynktu, może to skutkować zaburzeniami na tle stresowym. Typową lokalizacją dla tego typu nadmiernych zachowań pielęgnacyjnych jest brzuch, boki ciała i powierzchnia grzbietowa kończyn piersiowych. Następnie wyłysienia powstające na skutek zwiększonego wylizywania się obejmują kończyny miedniczne, zarówno okolice boczne, jak i przyśrodkowe oraz ogon. W bardzo zaawansowanych przypadkach zmiany mogą dotyczyć również grzbietu, okolicy łopatek i klatki piersiowej. Kot w tym etapie choroby może często wymiotować w związku z połykaniem dużej ilości sierści. W zaawansowanych przypadkach, poza wyłysieniem na skórze obecne są inne uszkodzenia pourazowe. Samouszkodzenia dotyczą okolicy małżowin usznych, brody, policzków, szyi lub czoła, w postaci bardzo zaawansowanej dochodzić może do uszkodzeń całej szyi (określne jest to jako „syndrom gilotyny”). Poza objawami związanymi ze skórą, ciągle powtarzające się bodźce lękowe, doprowadzają do innych zaburzeń zachowań: wzrostu agresji, znaczenia moczem niepożądanych miejsc lub przeczulicy skóry grzbietu i okolicy lędźwiowej tzw. „syndromu falującej skóry” (drażnienie tej okolicy prowadzi do „potrząsania” skórą).

Jeżeli w wywiadzie z właścicielem nie udaje się ustalić przyczyny zaburzeń należy udać się do miejsca, w którym zwierzę przebywa i tam ocenić czynniki predysponujące do zaburzeń zachowania lub pozostawić włączoną kamerę, aby nagrać zachowanie kota kiedy zostaje sam w domu.

Leczenie zaburzeń behawioralnym często wymaga stosowania leków psychotropowych, szczególnie w początkowym okresie terapii. Niektórzy starają się zakładać kołnierze ochronne lub bandaże w miejscach o szczególnym narażeniu na urazy mechaniczne w wyniku samookaleczeń. Metoda ta, często przynosi więcej szkody niż pożytku, gdyż nasila lęk lub agresję u zwierzęcia. Dlatego wraz z leczeniem behawioralnym i modyfikacjami środowiskowymi należy zwykle wdrożyć leczenia farmakologiczne. Do niedawna lekami pomocnymi były neuroleptyki (antagoniści dopaminy). Obecnie w terapii zaburzeń behawioralnych stosowane są inne leki, które nie mają tak wielu objawów ubocznych działania. Dostępne jest obecnie również kilka preparatów których działanie opiera się na uwalnianiu kocich feromonów. Z doświadczenia autora wynika, że wiele przypadków w których problem jest lęk i problemy terytorialne,  można rozwiązać dzięki zastosowaniu tego typu preparatów, oczywiście zawsze należy dążyć do usunięcia czynnika, który odpowiedzialny jest za wywołanie zaburzeń lękowych u zwierzęcia. Takie postępowanie terapeutyczne należy prowadzić przynajmniej przez dwa miesiące. Warunkiem powodzenia terapii jest stwierdzenie przyczyny nieprawidłowych zachowań u kotów i dobra kompozycja leków i preparatów niefarmakologicznych.

Rozpoznawanie dermatoz o podłożu psychicznym u kotów zwykle stwarza poważne problemy. W diagnostyce różnicowej choroby te brane są pod uwagę w dalszej kolejności, często jako ostatnia możliwa przyczyna po wykluczeniu pozostałych chorób z listy rozpoznań różnicowych. Należy jednak pamiętać, że tego typu problemy w przypadku tego gatunku są stosunkowo powszechne i nie można o nich zapominać przy stawianiu rozpoznania.

 

Piśmiennictwo:

  1. Scott D. W, Miller W. H., Griffin C. E.: Small Animal Dermatology wyd 6 W. B Saunders Company 2001 Philadelfia
               
  2. Gueguere E., Prelaud P.: A practical guide to feline dermatology. Merial 1999 New York
                           
  3. Low M.: Stereotypies and behavioural medicine: confusion in current thinking. Aust Vet J 2003, 81, 192-198
               
  4. Luescher U.A., McKewon D.B., Halip J.: Stereotypic or obsessive-compulsive    disorders in dogs and cats. Vet Clin N Am: Small Anim Pract 1991, 21, 401-413.

Autor:

Szczepanik Marcin.

Ryc.1 Kot z samouszkodzeniami powstałymi na skutek zaburzeń na tle lękowym, powodem była zmiana miejsca zamieszkania

Dermatozy o podłożu psychicznym u kotów

Ryc.2. i ryc. 3 Koty ze zmianami w postaci wyłysień ekstensywnych powstałych na skutek nadmiernej pielęgnacji powodem była lek związany ze zemną trybu pracy właściciela (długie pozdawanie w samotności)

Dermatozy o podłożu psychicznym u kotów
Dermatozy o podłożu psychicznym u kotów